‘हेरोइन लिन थालेपछि अरु मानिसजस्तै त्यससँग सम्बन्ध बनाउन थाल्छ, छोड्ने सोच पनि हुँदैन ।’
अमेरिकाका घरबारविहीन र लागुऔषध दुव्र्यसनी व्यक्ति डेनको भनाइ हो- यो । लागु पदार्थको लतको यो कथा कुनै एक डेनको होइन, अमेरिकामा यस्ता लाखौं छन् । लागुऔषध विनाको जीवन सोच्न पनि सक्दैनन्, उनीहरू ।
अमेरिकामा सन् २०२२ मा लागुऔषधको ओभरडोजका कारण एक लाखभन्दा बढीले ज्यान गुमाए । लतका कारण अमेरिकी जनताको औसत आयु दुई वर्ष घटेको छ ।
विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली देशको यस्तो अवस्था बनाउन ‘स्याक्लर’ परिवार जिम्मेवार मानिन्छ । यो परिवारले ‘पर्ड्यु’ औषधि कम्पनीको स्वामित्व लिएको थियो । जसको ड्रग्सले अमेरिकाका मानिसहरूलाई ड्रग्सको लतमा पारेको थियो ।
चार वर्षपछि सोमबार अमेरिकाको सर्वोच्च अदालतमा सुनुवाइ सुरु भएको छ । कम्पनीले पीडित परिवारलाई क्षतिपूर्ति दिने बाचा पूरा भएको छ कि छैन ?
यस समाचारमा स्याक्लर परिवार र पर्ड्यु कम्पनीलाई किन जिम्मेवार ठहराइएको छ भन्ने कुरा लेखिएको छ ।
यसरी बस्यो अमेरिकामा लागुऔषधको लत
सन् १९९० को दशकको कुरा हो । त्यहाँका मानिसहरूलाई शरीर दुख्ने गम्भीर समस्या रहेको अमेरिकी डाक्टरहरूले स्वीकार गरेका छन् । यसबाट राहत पाउने उपाय खोजी हुन्छ ।
त्यसपछि अमेरिकाका औषधि कम्पनीहरूबीच दुखाइको औषधि बनाउन प्रतिस्पर्धा हुन्छ । यसमा, पर्ड्यु नामको कम्पनी सबैभन्दा अगाडि देखिन्छ । डा. रिचर्ड स्याक्लरले यो औषधि बनाउनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेले । उनी यस कम्पनीका धेरै मालिकमध्ये एक थिए । कम्पनीले बनाएको औषधिको नाम ‘ओक्सी कन्टिन’ थियो ।
औषधि निर्माणपछि पर्ड्यु कम्पनीले जुन १५, १९९३ देखि अप्रिल १५, १९९४ सम्म ओक्सी कन्टिनको परीक्षण गरेको थियो । यस परीक्षणमा घुँडा र जोर्नी दुख्ने समस्याबाट पीडित १३३ वृद्धवृद्धाहरू समावेश थिए ।
परीक्षणमा केवल ६३ जनाले सक्षम भए । यीमध्ये ८२ प्रतिशत व्यक्तिले विभिन्न साइड इफेक्टहरू भोगेका थिए । तर, खतरालाई बेवास्ता गर्दै कम्पनीले औषधिले लामो समयसम्म दुखाई कम गर्न सक्ने बताएको थियो ।
त्यसपछि मार्केटिङ टोलीले पाँच सय चिकित्सकसँग बैठक गरेर औषधि जनतामाझ पुर्याउने गरेको छ । यीमध्ये ७६ प्रतिशत डाक्टरहरू औषधि प्रयोग गर्न सहमत भए ।
न्युयोर्क टाइम्सको रिपोर्टअनुसार डा. स्याक्लरले ड्रग्सको प्रचार गर्न ठूला पार्टीहरू आयोजना गरेका थिए । यसैबीच यो कम्पनीले जेनेभाका प्रख्यात डाक्टर पियरे डेरलाई दुखाई कम गर्ने अभियानसँग जोडेको छ ।
उनी कम्पनीको यो अभियानको तारिफ गर्छन् । तर, साथसाथै यो औषधि खाँदा बानी बस्ने सम्भावनाबारे बताउँछन् । कम्पनीले यसलाई बेवास्ता गरेको छ । फल स्वरूप औषधि बजारमा आएसँगै राम्रो बिक्री हुन्छ । कम्पनीको एक वर्षको बिक्री लक्ष्य ८ महिनामा पूरा हुन्छ ।
औषधि प्रतिबन्धित भएपछि हेरोइनको लत
अमेरिकी समाचार वेबसाइट भोक्सका अनुसार यो औषधि बजारमा आउनेबित्तिकै दुखाईबाट पीडित मानिसहरूले यसको प्रयोग तीव्र रूपमा गर्न थाले । बिस्तारै अन्य फार्मा कम्पनीहरू पनि दुखाईको औषधि बनाउने व्यवसायमा जान थाले । सन् २०१२ मा मात्रै अमेरिकी डाक्टरहरूले २५ करोडभन्दा बढी दुखाईका बिरामीलाई ओक्सी कन्टिन औषधि दिए ।
स्ट्यानफोर्ड युनिभर्सिटीका प्रोफेसर किथ हम्फ्रिजले त्यसबेला भनेका थिए- ‘यो औषधिले दुखाई कम गर्छ भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन, तर मानिसलाई अवश्य पनि यसको बानी पर्न सक्छ ।’
केही समयपछि अमेरिकामा धेरै मानिसहरूमा यो औषधि लिने बानी परेको थियो । औषधिको ओभरडोजका कारण धेरैको ज्यान जान थालेपछि सरकारले सन् २०१३ मा प्रतिबन्ध लगाउने निर्णय गरेको थियो ।
सन् २०१५ मा अमेरिकामा लागुऔषधको ओभरडोजका कारण ५२ हजार मानिसको मृत्यु भएको थियो । यो संख्या त्यहाँ सडक दुर्घटना र सामूहिक गोली हानाहानबाट हुने मृत्युभन्दा अधिक हो ।
सन् २०१५ मा लागुऔषधका कारण मृत्यु हुनेको संख्या सन् १९९५ मा एड्सको महामारीका कारण मृत्यु भएको संख्याभन्दा बढी थियो । त्यसबेला अमेरिकामा लागुऔषधको लत महामारीको रुपमा फैलिएको विश्वास गरिन्छ ।
यति हुँदाहुँदै यो औषधिको लतमा फसेका मानिसहरूले गोप्य रूपमा यसको प्रयोग गरिरहेका थिए । औषधि पाउन छाडेपछि उनीहरूले अफिम, हेरोइन र खतरनाक औषधि फेन्टानिलको प्रयोग गर्न थाले । यसरी अमेरिकाको एक पुस्ता लागुऔषधको कुलतमा फसेको छ ।
स्याक्लर परिवारको भूमिका
अमेरिकामा लागुऔषधको लागि स्याक्लर परिवारलाई जिम्मेवार ठहराउनुको पहिलो मुख्य कारण यो हो कि यो परिवारका मानिसहरूले पर्ड्यु फार्मा कम्पनी चलाए ।
जसले औषधि ओक्सी कन्टिन उत्पादन गर्थे । परिवारका धेरै सदस्य सन् २०१८ सम्म कम्पनीको सञ्चालक रहेकाले पेनकिलरको नाममा नसालु औषधि बिक्री गरेर मनग्य नाफा कमाएका थिए ।
सन् २००७ मा पर्ड्यु फार्मासँग सम्बन्धित एक कम्पनी जालसाजीको आरोप थियो । जसका कारण ८ खर्ब रुपैयाँ जरिवाना तिर्नु परेको थियो । त्यसपछि अमेरिकाको २३ राज्यमा स्याक्लर परिवारको पर्ड्यु फार्माविरुद्ध झुट बोलेको र औषधिको सत्यता लुकाएको भन्दै २३ सय मुद्दा दर्ता भएको थियो ।
सन् २०२० मा एक अमेरिकी अदालतले पर्ड्यु फार्मालाई यसको मार्केटिङ्ग रणनीतिको लागि दोषी ठहर गर्यो । अदालतले कम्पनीले मानिसहरूलाई यो औषधिको लत लाग्ने तथ्य लुकाएको स्वीकार गर्यो । जसका कारण जनताले जानीजानी औषधि प्रयोग गरेर ज्यान गुमाएका थिए ।
अमेरिकाका विभिन्न राज्यका अदालतले कम्पनीलाई पीडितलाई क्षतिपूर्ति दिन आदेश दिएका छन् । अमेरिकी समाचार वेबसाइट ‘क्वार्ट्ज’का अनुसार स्याक्लर परिवारले ओपिओइड महामारीको लागि दोषी ठहरिएपछि पर्ड्यु फार्माको स्वामित्व त्यागेको थियो ।
मुद्दाबाट बच्न साढे १० खर्बको सम्झौता
स्याक्लर परिवारले हजारौँ मुद्दाहरू समाधान गर्न निश्चित शर्तहरूमा १० खर्ब ६४ अर्ब रुपैयाँ तिर्न सहमत भयो । बदलामा, पर्ड्यु र स्याक्लर परिवारले उनीहरू र कम्पनीविरुद्ध कुनै पनि नयाँ मुद्दाहरू रोक्न पर्ने थियो ।
न्यूर्योक टाइम्सकाे रिपोर्टले खुलासा गरेअनुसार स्याक्लर परिवारले औषधिसम्बन्धी सरकारी नीति बनाउन सुझाव दिने गैरसरकारी संस्थालाई दुई अर्ब ४८ करोड रुपैयाँ घुस खुवाएको थियो । अहिले स्याक्लर परिवारको दबाबमा यो राष्ट्रिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानले सरकारलाई कुनै सुझाव दिएको हो कि भनेर छानबिन गर्न माग उठेको छ । एजेन्सी
