लंकाको कथाको सुरुवात भगवान शिव र माता पार्वतीको दिव्य प्रेम र सम्बन्धबाट हुन्छ । पार्वतीको इच्छाअनुसार शिवजीले एक अद्वितीय र भव्य दरबारको निर्माण गर्ने संकल्प गर्नुभयो । यो दरबार केवल बस्ने ठाउँ मात्र थिएन, यो त शिवको कलात्मकता र प्रेमको प्रतीक थियो ।
भनिन्छ कि पार्वतीले कैलाशको साधारण वातावरणभन्दा भिन्न, अलौकिक सुन्दरता र वैभवयुक्त स्थानमा बस्ने इच्छा व्यक्त गर्नुभएको थियो । उनको यही इच्छालाई सम्मान गर्दै शिवजीले यस्तो दरबार बनाउने निर्णय लिए ।
देवताहरूको वास्तुकार विश्वकर्मालाई यो दिव्य दरबार निर्माणको जिम्मा दिइएको थियो । विश्वकर्माले आफ्नो अद्भुत कला र क्षमता प्रयोग गरेर यस्तो संरचना तयार पारे, जुन स्वर्गभन्दा कम थिएन ।
दरबार पूर्ण रूपमा स्वर्णले निर्मित थियो । यसमा चन्द्रमा जस्तै प्रकाश दिने बहुमूल्य रत्नहरू जडिएका थिए, जसले रातमा पनि दरबारलाई उज्यालो बनाउँथ्यो । दरबारका बगैँचाहरूमा विभिन्न प्रकारका सुन्दर र सुगन्धित फूलहरू फुलेका थिए, जसले वातावरणलाई मनमोहक बनाउँथ्यो । अमृतसरि पुष्पहरूको उल्लेख विशेष रूपमा गरिएको छ, जुन दुर्लभ र दिव्य मानिन्छ ।
जब दरबार निर्माण सम्पन्न भयो, शिवजीले यसको पवित्रता र शुभताका लागि एक यज्ञ आयोजना गर्ने विचार गर्नुभयो । यस यज्ञमा सहभागी हुनका लागि उहाँले प्रसिद्ध ऋषि बिस्रवालाई निमन्त्रणा गर्नुभयो । बिस्रवा आफ्नी पत्नी कैकसीसँग यज्ञ स्थलमा पुगे ।
कुनै पनि नयाँ निर्माण वा शुभ कार्यको थालनीमा यज्ञ गर्नु हिन्दु परम्परामा महत्वपूर्ण मानिन्छ । यसले स्थानलाई पवित्र बनाउनुका साथै सकारात्मक ऊर्जा प्रवाह गराउँछ ।
यज्ञ समाप्त भएपछि, शिवजीले ऋषि बिस्रवासँग दक्षिणा माग्न आग्रह गर्नुभयो । बिस्रवालाई कुनै विशेष इच्छा थिएन र उनी सामान्य दक्षिणा लिएर सन्तुष्ट थिए । तर, उनकी पत्नी कैकसीले दरबारको भव्यता देखेर मोहित भइन् र उनले शिवजीसँग दानस्वरूप त्यही लंका नगरी माग्न सुझाव दिइन् ।
भगवान शिव आफ्नो उदारताका लागि परिचित हुनुहुन्छ । कैकसीको इच्छालाई सम्मान गर्दै उहाँले सहर्ष त्यो दिव्य दरबार बिस्रवालाई दान दिनुभयो ।
बिस्रवाले प्राप्त गरेको यो अद्भुत नगरी लंकालाई आफ्ना जेठा छोरा कुबेरलाई दिए । कुबेर धर्मपरायण र न्याय प्रिय थिए । उनको शासनकालमा लंकाले अभूतपूर्व विकास र समृद्धि हासिल गर्यो ।
कुबेरले लंकालाई केवल एक सुन्दर दरबारको रूपमा मात्र नभई, एक सम्पन्न र शक्तिशाली नगरीको रूपमा स्थापित गरे । उनले व्यापार र वाणिज्यलाई बढवा दिए, जसले लंकालाई आर्थिक रूपमा बलियो बनायो ।
कुबेरको समयमा लंका साँच्चै नै ‘स्वर्ण नगरी’को रूपमा चिनिन थाल्यो । धन–सम्पत्ति, वैभव र भौतिक सुख–सुविधाको कुनै कमी थिएन ।
कुबेरले देवताहरूसँग पनि मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध स्थापित गरेका थिए, जसले लंकाको सुरक्षा र प्रतिष्ठालाई थप बलियो बनाएको थियो ।
लंकाको यही समृद्धि र शक्ति रावण र उसका भाइहरूको लोभको कारण बन्यो । रावण, जो बिस्रवा र कैकसीको अर्को सन्तान थियो, अत्यन्त महत्वाकांक्षी र शक्तिशाली थियो । उसले कुबेरको वैभव देखेर ईर्ष्या गर्यो र लंकालाई आफ्नो अधीनमा लिने षड्यन्त्र रच्यो ।
रावण असाधारण शारीरिक शक्ति र तन्त्र–मन्त्रको ज्ञाता थियो । उसको मनमा संसारलाई जित्ने र सबैभन्दा शक्तिशाली बन्ने इच्छा थियो ।
रावणले आफ्ना भाइहरू (कुम्भकर्ण, मेघनाद आदि) को सहयोगमा कुबेरमाथि आक्रमण गर्ने योजना बनायो । छल र बल प्रयोग गरेर उनीहरूले कुबेरलाई पराजित गरे र लंकाबाट निष्कासित गरे ।
लंकामाथि अधिकार जमाएपछि रावण त्यसको राजा बन्यो । उसको शासनकालमा लंकाको भौतिक समृद्धि अझ बढ्यो । नयाँ–नयाँ भवनहरू बने, सुन–चाँदी र रत्नहरूले नगरी भरिभराउ भयो । तर, रावणको अहंकार, अन्याय र अत्याचारले लंकाका नागरिकहरूलाई दुःखी बनायो ।
रावणको अत्याचार बढ्दै गयो र उसले देवताहरू, ऋषि मुनिहरू र साधारण मानिसहरूलाई समेत दुःख दिन थाल्यो । उसको सबैभन्दा ठूलो अपराध भनेको भगवान रामकी पत्नी सीताको हरण गर्नु थियो । यही घटनाले लंकाको विनाशको कारण बन्यो ।
सीतालाई फिर्ता ल्याउनका लागि भगवान रामले वानर सेनाको सहयोगमा लंकामाथि आक्रमण गरे । यो युद्ध धर्म र अधर्म, न्याय र अन्यायबिचको लडाइँ थियो । लामो र भीषण युद्धपछि रावण भगवान रामको हातबाट मारियो र लंका ध्वस्त भयो ।
शक्ति र समृद्धि आफैँमा खराब होइनन्, तर यदि तिनीहरूलाई अहंकार र अन्यायको लागि प्रयोग गरियो भने त्यसले विनाश निम्त्याउँछ । यसरी, शिवजीले पार्वतीका लागि बनाएको दिव्य दरबार, विभिन्न हातहरू हुँदै अन्ततः रावणको अधीनमा पुग्यो र उसको अधर्मको कारण विनाश भयो ।
