“बाबाले सोध्लान् नि खै छोरा भन्लान् रण जित्दै छ भन्दिए” झलकमानले त्यति बेला गाएको यो गीत अहिलेसम्म पनि सार्थक भइरहेको छ। त्यति बेला सायद छोराहरू रणमा होमिन जान्थे । मलाया लाहुरे, भारतीय सेना र ब्रिटिस सेनामा । रणमा जान लागेको आफ्नो छोरालाई दही अक्षता लगाइदिएर आमाले बिदाइ गर्थिन छोराको दीर्घायुको लागि। जो युद्धमा जान्थ्यो उ फर्की आउँथ्यो वा आउँदैनथ्यो केही भर हुँदैनथ्यो । नेपाली संस्कृतिमा यो एउटा रोचक तर हिर्दयबिदारक प्रचलन थियो। झलकमानले त्यही दृश्यलाई गीतको मालामा उनेका हुन।
आज युद्धमा नभएर भोक र गरिबीबाट पार पाउन नेपालीका छोराछोरी काम गर्न विदेश जान्छन् । युद्धमा जाने छोराहरूका लागि दही अक्षता मुछेर रुने आमाहरू आज छोरा काम गरेको कर्मथलोमा लाइभ प्रसारण हेर्छिन् र दङ्ग पर्छिन। समय बदलिएको छ। समयसग हामी बदलियौ। आज म को हु ? र म के हु ? भन्ने कुरा सबैलाई ज्ञान छ। तर पनि यो म को हु भन्ने प्रश्न भने सदियौँ देखि नेपालीको भाग्यमा प्रश्न बनेर लम्पसार अगाडि तेर्सिइरहेको छ ।
म को हु ? मनको भित्तामा लेखिएको एउटा प्रश्न हु म स्वयं । मुटुको कित्तामा ठाेकिएको एउटा डोब हु । साँच्चै म को हु त ? के म झलकमान गन्धर्व हु ? कि म कविताको भोकले कलिलै उमेरमा मरेको धरानको विमल गुरुङ पो हु कि ? सधैँ मैले आफैलाई सोध्दै आएको एउटा उत्तरहीन प्रश्न । म को हु ?
नाममा केही छैन । म जोसुकै हु । मतलब छैन । नाममा झलनाथ ठुलो कि झलकमान ? झलनाथ भूपू प्रधानमन्त्री । झलकमान एउटा जाबो गाइने । पोखराको गाइने । बैदामचोक तिर सारङ्गी रेटेर हिड्थे रे !
आज झलकमान छैनन् । उनी देवताको प्यारा भएकोमा लाखौँलाई खिन्नता छ । झलकमान झलनाथ होइनन् यति कुरो चैँ म ठोकुवा गरेर भन्न सक्छु । झलनाथ झलकमान पनि होइनन् । म चैँ के हु त ? कि म देवकोटाको मुनामदनको मदन हु ? पसिनाले सपना किन्न भोट जाने एउटा असफल लाहुरे । मदन उतै मरे ।मुना पनि मदनकै सम्झनामा यतै मरिन । इतिहास देखि वर्तमान सम्म यहाँ मुना र मदन बिचको बिछोडको कथा सारङ्गीले रेटिरहेकै छ तर कसले सुनिदिने ? । परिवार पाल्न र आफ्नो आर्थिक पाटाे सबलताको लागि बिदेसिनेहरूको सपना कहिले पनि नतुइयोस् भन्छु म तर विधिको विधान विचित्रको छ ।
लाहुरेकै नियति भोगिरहेछ आजसम्म पनि मेरो देशले। म देख्छु लर्को लर्को एयर्पोटबाट जहाजको प्रत्येक खुड्किला ढोग्दै आमाको यादमा मुड्कीले छातीमा हान्दै जहाज भित्र छिर्दै गरेका हुलका हुल युवाहरूलाई । मेरो लास माथि झन्डा नओढाउनु भन्दै लेखक एवं नेता प्रदीप नेपाल अस्ताए यो धराबाट । खै झलकमानले कहिले झन्डा ओढ्नु परेन । झन्डा बोकेर सडक जाम गर्नेहरूका लागि झलकमान झलमल गर्ने दूर आकाशमा चम्किने एउटा सितारा भए । झलमल गरी झलमलाउने नील आकाशका आवाज झलकमान । अझैसम्म पाएका छैनन् होला रेडियो नेपालबाट आफ्नो अमर आवाजको रोयल्टी ।
“बाबाले सोध्लान् नि खै छोरा भन्लान् रण जित्दै छ भन्दिए”
खै कसले जित्यो रण ! गल्फ मुलुकको तातो बालुवामा आफै देखि युद्ध गर्दैछन युवाहरू । कतिखेर को बाकसमा थुनिएर आउने हो। विदेशी आवाजका ब्लुज र र्याप झ्याप गाउनेहरू सरकारको हन्डि खाएर बाचिरहेका होलान् ।
के थाहा झलकमानको किड्नी पनि फेल भएको पो थियो कि ? तर कहिले पनि बाटुले चौरमा बटुको थापेको थाहा भएन उनले । जङ्गलको बाघले उपचारको भिख माग्दैन । सापटी मागेका भए ऊनी पनि बाचिरहेका हुन्थे होलान् । आवाजका प्रथम उद्घोषक पश्चिमका लाली !
ज्युँदा झलकमान कहिले बेचिएनन् सापटीमा । झलनाथ भन्दा झलकमान प्यारो मलाई । झलनाथहरु पातलो दिसा आयो भने जहाज बुकिङ गरेर विदेश जान्छन् । झलकमानहरू उपचार नपाइ मर्छन्। यहाँ राजनीतिक पर्खालमा अडेस लागेर रोगी बाच्नेहरूलाई सूर्य जता पनि अस्ताउन सक्छ बाल छैन । मुटु फेरेर पनि बाच्न सकिने युगमा युवाका झरिला शरीर जब बाकस भित्र कोचिएर आउँछ अनि म सम्झिन्छु तिम्रै गीत झलकमान ! ” आमैले सोध्लिन नी खै छोरा भनी ”
पुरस्कारको पसल थापेर लगानीको ब्याज माग्ने बौद्धिक भिखारीहरूको भिडमा झलकमान एक्ला एकलब्य थिए वा प्रगीतका हरिभक्त कटुवाल थिए वा नूतनताका भीम विराग थिए । थाहा छैन झलकमान के थिए तर झलकमान सहस्र नेपालीका छातीमा बाचिरहने नेपाल रत्न थिए। गायिने किरा भने कतिले उन्लाइ । सारङ्गी खोसिए हातबाट । लखेटेर पारी पुर्याउन पनि खोजियो तर झलकमान नेपाली गन्धर्वका नूतन धुन थिए ।
अर्धनग्न नाच्ने ज्योति मगर भोलि संस्कृति मन्त्री भइन भने स्वर्ग गएका भजन शिरोमणि भक्तराजको मुटु मुर्छित होला। इतिहासको आँखामा अश्रु धारा बहला र यही हेर्न बाँकी त छ अब । यो भिल्लको देश हो यहाँ मणि मिल्किन्छन् ।
तिमी बाचेको भए तिम्रा आँसुले सिरानी धुन सेतीको पानी चाहिन्नथ्यो ओ मेरा प्रिय गायक झलकमान ! तिम्रा सारङ्गी पेट भोकको र्याइ र्याइ गाउँथ्यो । ठिकै भो बाचेर बौलाहा बनिनु भन्दा मरेर सबको छातीमा बाच्नु नै उत्तम हो कि ?
यहाँ देशभक्ति गीत होइन पार्टी स्तुतिको भाका हाल्न जान्नुपर्छ। यहाँ सांस्कृतिक गीत होइन बैशकी नारिलाई पोइल जान प्रेरित गर्ने गीत गाउनु पर्छ अनि मात्रै बिकिन्छ ।
ओ स्वर्गवासी झलकमान ! खै तिम्रो गीत ? सेती दोभानको बालुवा तिम्रा आँसुले भिजे होलान् , दरौदीको किनारमा तिम्रा गीत रुँदै होलान्। ओइ स्वाभिमानी सितारा ! तिम्रा प्रसून गीतहरू गङ्गामा बगिरहेको छ यति बेला म कान थापेर सुन्दै छु ।
झलकमान ! तिम्रो मुर्छनाको लयमा म आफ्नो बिम्ब खोजिरहेछु । गीतका गालिवहरुको चिहानमा मृत माला चढाउनु मात्रै आउँछ नेताहरू ! त्यो पनि एक दिनको पुण्य तिथिमा ।
कहिलेकाहीँ महाराजगन्ज चोकमा नारायण गोपाल उभिएको सालिक देख्छु । मलाई त्यो सालिकले एउटा कुरा सम्झाउँछ किड्नी फेल भएर एउटा तारा खस्यो आकाशको वेदिबाट ।
झलकमान ! तिम्रो आवाजको पुस्तैनी ध्वनि अन्नपूर्णको शुभ्र शान्त आकाश मुनि चुपचापले बसेको छ । धेरै भो त्यसको लयमा म मुर्छित नभएको । मिल्छ भने अन्नपूर्णलाई एक चोटि भनिदेउन् बिन्ती त्यो सश्य श्यामल ओतमा गुन्जिउन तिम्रा माधुर्य मुर्छनाहरु । मलाई देउन छुन तिम्रो प्यारो सारङ्गी खै कहाँ राखेका छौ झलकमान ?
मलाई स्वप्न स्वतन्त्रताको नेपाली राष्ट्र गीत गाउन मन लागेको छ । मलाई मर्स्याङ्दी पुत्र माधव घिमिरेको “ज्योतिको पङ्ख उचाली” धुन गाउन मन लागेको छ । खै कहाँ छोडेर गयौ तिमीले तिम्रो जीवन गीत बोलेको नेपाली सारङ्गी भनिदेउन् झलकमान !
मलाई गोपालप्रसाद रिमालको “जङ्गी निशान हाम्रो” गाउन मन लागेको छ तिम्रै सारङ्गी रेटेर । मलाइ तारादेवीको ” काली पारी दाइ कति राम्रो” गुनगुनाउन मन लागेको छ । भनन बिन्ती खै तिम्रो सारङ्गी ? इतिहासले बिर्सिँदै गएको नातिकाजीको स्वर सङीत ” नेपाली हामी रहौला कहाँ नेपालै नरहे” असाध्य गाउन मन लागेको छ । खै कहाँ छ तिम्रो सारङ्गी झलकमान ?
तिमी सुतेको, तिमी हिँड्ने सबै बाटोतिर हेरिसके तर देखिन तिम्रो सारङ्गी । कि तार छिनेर असरल्ल भैमा कतै रोएर पो बसेको छ कि ? । मैले देखिन । एक फेर देखे भने तिमीले रेटेको त्यो सारङ्गीलाई पेटभरि माया गर्ने धोको छ ।
तिमी नभए पनि तिम्रो सारङ्गीमा यो युग बाचिरहेको प्रतीत हुन्छ मलाई । मरी जाऊ मलाई खै के भाको पो हो ? तिम्रो हातले छोएको त्यो सारङ्गीमा तिमीले पिएको मीठो जाडको बास्ना पो आँको होला नि ! केही वर्ष अगाडि मैले नारायण गोपालले बजाएको हार्मोनियमको पर्दालाई छोएको थिए । अलिकति गुनगुनाए म ” जीवन देखि धेरै -धेरै नै थाकेर म मुर्दा भएको तिमी आज हेर ” ।
तिम्रो सिरानीमा तार छिनेको अवस्थामा नदेखूँ मैले त्यो सारङ्गी अव । किनकि मलाई गाउनु छ ” हजार सपनाहरूको माया लागेर आउँछ “। भक्तराजको गोधुली आँखामा अझैसम्म बाचिरहेको छ धेरै – धेरै सपना ।
हामी सबै नेपालीहरूको हजार सपना ! ओइ मेरा प्रिय मोजार्ट सम्भावनाको सारङ्गी भिरेर सयौँ युवाले विदेशमै आफ्ना सपनाहरू खोजिरहेको यो परिवेशमा दिनदिनै तिनैको लासको बक्सा एयरपोर्ट बाट सिलबन्दी भएर आउँदा इतिहासमा हराएका थुप्रै अरनिकोलाई सम्झन्छु म । सारङ्गीले झुटो कहिले बोल्दैन । रेटियो भने बोल्छ नरेटेमा बोल्दैन । असाध्य सोझो छ यो सारङ्गी । सयौँका सपनाका गीतहरू गायो यसले । सयौँका बिछोडको गीत गायो यसले ।
अहिले झलकमान छैनन् । उनले त्यति बेला गाएको ‘अप्रेसन सिन्दूर’ को गीत आजसम्म पनि जम्मु कश्मिरको वनपाखामा गुन्जिरहेको छ रण मैदानमा प्रध्वनीत हुँदै छ । यति बेला झलकमानको सारङ्गीमा धुलो जमेको होला । तारहरू असरल्ल छिनेको अवस्थामा होलान् । कसले स्याहार सम्भार गर्ने यसको ? आजकल कला सुन्दैनन् मान्छे । कला बुझ्दैनन् मान्छे । आजकल मान्छेको भिडले तरुनीको तिघ्रा हेर्छ । देखाउनेको पनि कमी छैन हेर्नेको पनि कमी छैन । अहिलेका बाबाहरूलाई छोरी जोगाउनु गाह्रो छ। आमाहरूले खोइ छोरा होइन खोइ छोरी भनेर पुकारी रहेका छन् ।
समयले यसरी झुक्क्याएर हामीलाई यति पर ल्याइसकेको छ कि हामी पुरै डिजिटल भयौ। जे भयौ र जे भए पनि आखिर धुन निकाल्न त सारङ्गी नरेटी सुखै रहेनछ । रेटूँ कर्मरूपी सारङ्गी र समयको प्रवाहमा बगूँ गतिशील त हुनु नै छ नत्र लेउ लाग्छ जिन्दगीको डुङ्गामा !
