क्यालिफोर्निया (अमेरिका) । मजदुर दिवस संसारभर श्रमिक वर्गको योगदानलाई सम्मान गर्न मनाइने महत्वपूर्ण दिन हो। अधिकांश देशहरूमा यो दिवस मे १ तारिखमा मनाइन्छ, तर अमेरिकामा भने सेप्टेम्बरको पहिलो सोमबार ‘लेबर डे’ को रूपमा यो पर्व मनाइन्छ। अमेरिकी सन्दर्भमा मजदुर दिवसको इतिहास, यसको सामाजिक–आर्थिक प्रभाव, र आधुनिक समयमा मजदुरप्रतिको दृष्टिकोण निकै रोचक छ।
१९औं शताब्दीको अन्त्यतिर अमेरिका तीव्र औद्योगिक विकासको चरणमा थियो। रेलमार्ग, स्टिल, खानी, कपडा उद्योगहरूमा लाखौँ मजदुरहरू अत्यधिक कठिन र जोखिमपूर्ण अवस्थामा काम गर्न बाध्य थिए। उनीहरू दिनको १२–१६ घण्टा काम गर्थे, न्यूनतम पारिश्रमिक पाउँथे, र कामको सुरक्षा प्रायः न्युनतुल्य थियो।
१८८० र १८९० को दशकमा अमेरिकामा श्रमिक आन्दोलनहरू चर्किन थाले। १८८६ को हेमार्ककेट अफेयर (शिकागोमा भएको प्रदर्शन र बम विस्फोट) पछि विश्वभर मई १ तारिखलाई श्रमिक दिवसको रूपमा मनाउन थालिएको हो। तर अमेरिकी सरकारले हेमार्केठ घटनाको क्रान्तिकारी छविलाई टार्न सेप्टेम्बरको पहिलो सोमबारलाई “लेबर डे” का रूपमा सरकारी मान्यता दियो, जसले श्रमिक आन्दोलनलाई शान्तिपूर्ण ढंगमा सम्मान गर्ने उद्देश्य राख्यो।
आजको अमेरिकी समाजमा मजदुरप्रतिको दृष्टिकोण धेरै परिवर्तन भएको छ। संघसंस्था (लेबोर युनियन ) मार्फत मजदुरले कानुनी अधिकारहरू जस्तै न्यूनतम तलब, सुरक्षित कार्य वातावरण, बीमा सुविधा, तथा छुट्टी पाउने हक प्राप्त गरेका छन्। अकोपेसनल सेफ्टि एन्ड हेल्थ एडमिनीस्टेसन (ओएसएहए) जस्ता संस्थाहरूले श्रमिकको सुरक्षालाई प्राथमिकता दिन्छन्।
तर यो प्रगति सबै क्षेत्रमा समानरूपमा देखिएको छैन। निम्न आय वर्ग, रङ्गभेद, आप्रवासी श्रमिक, र ‘गिग इकोनोमी’ मा संलग्न कामदारहरू (जस्तै: उबर ड्राइभर, डेलिभरी वर्कर्स) अझै धेरै हदसम्म असुरक्षित र अस्थायी काममा आधारित छन्। यिनका लागि संघीय सुरक्षाको पहुँच अझै पर्याप्त छैन।
कोविड-१९ महामारीले अमेरिकी समाजमा ‘एसेन्सियल वर्कर’को अवधारणा बलियो बनायो। स्वास्थ्यकर्मी, किराना स्टाफ, सफाइ कर्मचारी, तथा डेलिभरी सेवा प्रदान गर्ने मजदुरहरू महामारीको बेला जीवनरक्षक भूमिकामा रहे। समाजले तिनीहरूको योगदानलाई मूल्यांकन गर्न थालेको पाइन्छ, यद्यपि आर्थिक र नीतिगत रूपमा उनीहरू अझै कमजोर अवस्थामा छन्।
अहिलेको समयमा मजदुर दिवस केवल सार्वजनिक बिदाको रूपमा नभई सामाजिक राजनीतिक बहसको विषय पनि बनिरहेको छ। आर्थिक असमानता, न्यून तलब, महँगी, र श्रमिक अधिकारहरूको संरक्षणको मागसँगै यस दिवसले सरकार, उद्योगपति र नागरिकलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ- के श्रमको सम्मान केवल भाषणमा सीमित छ, वा व्यवहारमा पनि छ?
अमेरिकामा मजदुर दिवस श्रमिक वर्गको ऐतिहासिक संघर्ष, वर्तमान अवस्था र भविष्यको चुनौतीहरूप्रति समाजको दृष्टिकोण झल्काउने एउटा सशक्त माध्यम हो। समावेशी, सुरक्षित र सम्मानजनक श्रम वातावरण निर्माण गर्नु केवल मजदुरको हक होइन, समग्र समाजको प्रगतिको आधार पनि हो।
